Programma

Civil society en nieuwe maatschappelijke tegenstellingen

Synthesisprogramma 2016-2021 aan de Tilburg University

Dit programma is gericht op de bevordering van onderzoek naar en discussies over nieuwe maatschappelijke tegenstellingen in en rond de Nederlandse civil society. Het programma is een vervolg op het gelijknamige programma’s 2003-2006, 2007-2011 en 2012-2016. Het wordt gefinancierd door de Stichting Synthesis en uitgevoerd door prof. dr. Paul Dekker bij de Universiteit van Tilburg.

De civil society wordt in dit programma opgevat als de maatschappelijke sfeer waarin vrijwillige associaties dominant zijn en waarin sociaal en politiek engagement van burgers van oudsher gestalte krijgt. De civil society wordt vaak geplaatst in tegenstellingen tot de overheid, de markt en de privésfeer. Tegenstellingen tussen groepen burgers binnen de civil society krijgen doorgaans weinig aandacht. De civil society wordt gemakkelijk geïdealiseerd als een terrein waar burgers zich op gezamenlijk hobby’s storten, spon- taan voor elkaar zorgen of zich eensgezind richten op de behartiging van hun gemeen- schappelijke belangen, vaak tegenover de al even homogeen voorgestelde behartigers van de belangen van markt en staat. Verscheidenheid aan belangen en tegengestelde opvattingen over collectieve doelen worden vooral positief gewaardeerd als stof voor een levendig publiek debat, maar niet of nauwelijks geproblematiseerd als manifestaties van maatschappelijke tegenstellingen.

In het Synthesisprogramma wordt door onderzoek, onderwijs en andere activiteiten ten eerste aandacht gevraagd voor de gevolgen en uitingen van sociale, economische en culturele ongelijkheid en tegenstellingen in de civil society, en ten tweede de tegenstelling van de civil society tot de overheid, markt en privésfeer ter discussie gesteld. In de afgelopen jaren zijn hier publieksbijeenkomsten aan gewijd en publicaties over verschenen.
(beschikbaar op: http://www.stichtingsynthesis.nl/category/publicaties)

Zwaartepunten in 2017-2021 zijn:

1. Sociaal- en politiek-culturele segmenten in Nederland. Om verschillen in maatschappelijke en politieke betrokkenheid in kaart te brengen zijn er in beleids- en publieksgericht (markt)onderzoek diverse indelingen in omloop van sociale milieus, leefstijlen en waardepatronen. In academisch onderzoek staat men doorgaans wat sceptisch tegenover deze indelingen (datamining, a-theoretisch, te simpel, geen inzicht in relaties etc.), maar is er de afgelopen jaren ook veel onderzoek gedaan naar de samenhang tussen sociale, economische, culturele en politieke verschillen, i.h.b. naar de aard en doorwerking van verschillen in opleidingsniveaus. Begin 2017 hopen we een bundel uit te brengen over sociaal- en politiek-culturele segmentaties met bijdragen uit de sfeer van het marktonderzoek en de academische wereld en hierover een discussie te organiseren.

2. Globaliseringskwesties, nieuwe tegenstellingen en nieuwe initiatieven. Al decennia worden er nieuwe politieke tegenstellingen gesignaleerd naast de oude links-rechtstegenstelling (internationaal vooral sociaaleconomisch als tegenstelling van arbeid versus kapitaal of gelijkheid versus vrijheid; in Nederland ook wel als seculier versus confessioneel). Er is aandacht geweest voor de tegenstelling van cultureel progressieve versus conservatieve waarden, libertaire versus autoritaire en traditionele; postmaterialistische versus materialistische, etc. De laatste jaren is er ook veel aandacht voor de tegenstelling tussen ‘winnaars’ en ‘verliezers’ van de globalisering, waarbij winst en verlies zowel cultureel als economisch wordt geduid. Relevante globaliseringskwesties zijn de multiculturele samenleving (‘de wereld in Nederland’), de Europese integratie, de mondialisering van economische processen op grotere schaal (intensivering wereldwijde concurrentie, nieuwe verdragen) en de grotere of directer ervaren afhankelijkheid van wat er elders in de wereld gebeurt (vluchtelingen, terrorisme) of wereldwijd maatregelen (klimaatverandering). Gevoelens van bedreiging en machteloosheid ten aanzien van deze kwesties hangen samen met negatieve gevoelens over de nationale politiek en manifesteren zich in nieuwe politieke formaties en mobilisatieprocessen. In dit programmazwaartepunt zetten we onderzoek voort naar de link tussen globaliseringskwesties en negatieve houdingen tegenover de politiek. Daarnaast willen we op zoek gaan naar pogingen om tegenstellingen rond globaliseringskwesties te verzwakken en te overbruggen, met name door het verminderen van verlies(gevoelens) bij de ‘globaliseringsverliezers’.

3. Spanningen tussen civil society en participatiesamenleving. De termen worden soms als equivalenten gebruikt maar laatste term is breder (het gaat ook om onderwijs, betaald werk en informele zorg) en smaller (het gaat primair om zelf dingen doen) dan de eerste. Los van de vraag hoe duurzaam de laatste term is, het beroep op eigen verantwoordelijkheid en participatiebereidheid van burgers zal de komende jaren eerder groter dan kleiner worden. Dat kan de vrijwillige verbanden en collectieve actie van de civil society onder druk zetten door gebrek aan tijd van de verantwoordelijke burgers en door de delegitimering van politieke participatie: zelfredzame collectieve actie is welkom in de ‘doe-democratie’, maar acties voor publiekelijke agendering en beleidsbeïnvloeding zijn afschuifgedrag. In dit zwaartepunt zullen een of meer van de onbedoelde negatieve effecten worden uitgewerkt en onderzocht.

Het onderzoek in het kader van dit programma dient niet alleen uit te monden in wetenschappelijke publicaties, maar ook in bijdragen aan publieke discussies. Evenals in de eerdere Synthesisprogramma’s wordt geprobeerd jaarlijks iets te organiseren of te publiceren voor een breder publiek. Om daarvoor de interesse te wekken en medewerking te verkrijgen van personen en organisaties buiten de sfeer van het wetenschappelijke onderzoek en de overheid, wordt gestreefd naar een actieve betrokkenheid van het bestuur van Synthesis bij de uitvoering van het programma.

 

 

Voorgaande programma’s van Stichting Synthesis

Synthesisprogramma 2003-2006
Synthesisprogramma 2007-2011
Synthesisprogramma 2012-2016